Soğuk zincir, bazı gıda gruplarının ve sıcaklığa duyarlı tıbbi ürünlerin üretim aşamasından kullanıcıya ulaşana kadar doğru sıcaklıklarda saklanması işlemidir. Tıbbi ürünler arasında, soğuk zincir içerisinde en çok aşı ve antiserumlar yer alır. Aşı ve antiserumlar üretildiği andan kişiye uygulanıncaya kadar belirli saklama ve taşıma koşullarında tutulmalıdır. Aşı saklama koşulları sağlanmadığı ya da bozulduğu takdirde uzun ve kısa vadede birçok önemli problemle karşılaşılabilir.
Aşı saklama koşulları, taşıma ve depolama gibi kritik basamakları olan soğuk zincir uygulamalarının tam olarak gerçekleşmesiyle sağlanabilir. Aşılar çok sıcak veya çok soğuğa maruz kaldıklarında etkinliklerini kaybettikleri için uygun şartlarda saklanmalıdırlar. Aşı ve antiserumlar için sıcaklık +2 – +8 aralarında olup, ideal sıcaklık +4 derecedir. Buzdolabında tüm aşılar ortalama +4 °C (+2° – +8) derecede saklanmalıdır. Soğuk zincir ürünleri, sıcaklık ve nem kırılmasına maruz kalırlarsa insan sağlığı için risk oluştururlar. Bu ürünlerin bozulup atılması, üretimlerinde kullanılan hammaddeler ve yöntemler maliyetli olduğu için ülke ekonomisine de zarar verir.
Hastalıkların tanı ve tedavisinde kullanılan tıbbi ürünlerin raf ömrünün uzaması için etiketlerinde belirlenmiş saklama koşullarına uygun bir yol izlenmelidir. Aksi takdirde aşı hataları meydana gelir, aşı saklama koşulları tam olarak gerçekleştirilmediği zaman kaybedilen etki (biyolojik aktivite) geri kazanılamaz.
Aşı Saklama Koşulları İçin Uygun Sıcaklıklar
Tüm aşılar sıcaklık koşullarına duyarlı biyolojik ürünlerdir. Bazıları donmaya duyarlı iken bazıları sıcaklık artışına veya ışığa duyarlıdır. Sıcaklık aralıkları, belirli soğuk zincir uygulamaları kullanılarak korunmalıdır.
Kızamık, kızamıkçık, BCG, KKK, suçiçeği, meningokoksik menenjit aşıları güneş ışığı, floresan gibi ultraviyole ışınlara duyarlı aşılardır. Dondurulmuş aşılar, -15 ile -25°C arasında saklanmalıdır. Buzdolabında saklanan ve asla dondurulmaması gereken aşılar ise +2 – +8°C arasında saklanmalıdır. Aşılamanın ilk 6 saatinde, sıcaklık +2 ve +8°C arasında olmalıdır.
En çok kullanılan aşılar için saklama koşulları aşağıda verilmiştir:
| Aşı | Merkez Depo | Bölge Depoları | İl/İlçe | Sağlık Ocağı |
| DBT HepB DT Td TT BCG | 0°C ile +8°C | 0°C ile +8°C | 0°C ile +8°C | 0°C ile +8°C |
| Depolama süresi | 6 Ay | 3 Ay | 1 Ay | 1 Ay |
| Oral polio Kızamık Kabakulak | -15°C ile -25°C | -15°C ile -25°C | -15°C ile -25°C | 0°C ile +8°C |
Isınma ve Donmaya Karşı Hassasiyet
Isıya en duyarlı aşılardan en az duyarlı aşılara doğru sınıflandırma tablosu aşağıdaki gibidir:
Donma, soğuk zincirde bazı aşılarda problemlere neden olur. Alüminyum adjuvanlı aşılarda geri dönüşüm olmaz. Donmaya karşı sıvı aşıların kriyoprotektanlarla korunması, özellikle alüminyum hidroksit ve alüminyum fosfat gibi tuzların adjuvan olarak kullanıldığı aşılarda çok önemlidir. Adsorbe aşıları (DBT ve tetanoz aşısı), donmaya maruz kalırlarsa içerisindeki alüminyum hidroksit kristalleşir. Aşının etkinliği kaybolur ve aşı uygulanan yerde apse oluşur. Hepatit B aşısının korunması; aşı etkinliği, bağışıklığın uzaması, aşılama lojistiğinin kolaylaşması ve soğuk zincire ait maliyetin düşürülmesi açısından önemlidir.
Kesinlikle dondurulmaması gereken aşılar; Kolera, DTaP-hepatit B-Hib-İPV (hexavalent), DTvP ya da DTvP-Hepatit B-Hib (pentavalent), Hepatit B, Hib, insan papilloma virüsü (HPV), inaktif polio virüsü (İPV), influenza, pnömokok, rotavirüs, tetanoz, DT ve Td’dir. Bu aşılar bir kez donmaya maruz kaldıklarında tekrar kullanılmaları mümkün değildir. (Turk Hij Den Biyol Derg ).
| Isıya Çok Duyarlı | Isıya Çok Duyarlı | Isıya Orta Duyarlı | Isıya Orta Duyarlı | Isıya Az Duyarlı | Isıya Az Duyarlı |
| Grup A | Grup B | Grup C | Grup D | Grup E | Grup F |
| Oral Poliovirüs (OPV) Suçiçeği | İnfluenza | İnaktive Polio Virüsü (IPV) Japon Ensefaliti (Liyofilize) Kızamık ya da kızamık-kızamıkçık ya da Kızamık-kabakulak-kızamıkçık (Liyofilize) DaBT-IPV-Hib, DaBT-IPV Kuduz Aşısı | Kolera DTap Hepatit B Hib-IPV (Hexayalen) DTvP ya da DTvP Hepatit B- Hib (Pantavalen) Kuduz Aşısı Hib(sıvı) Kızamık(liyofilize) Rotavirus (Sıvı ya da liyofilize) Kızamıkçık(liyofilize) Sarıhumma(liyofilize) | Verem (BCG) İnsan Papilloma Virüsü (HPV) Japon Ensefaliti Tetanoz | Hepatit B Hib (liyofilize) Meningokok A Pnömokok Konjuge (KPA) PPD Td, Hepatit B Hepatit A |
Işığa Karşı Hassasiyet
Aşı saklama koşulları sıcaklıkla olduğu gibi, ışıkla da doğrudan ilgilidir. Işığa maruz kaldığında iyileştirici etkinliğini kaybeden aşılar, güneş ışığından veya yapay ışıktan her zaman korunmalıdır. BCG, kabakulak, kızamık, kızamıkçık aşıları ışığa duyarlı aşılardır.
Sonuç olarak; aşıların doğru sıcaklıkta saklandığını ve taşındığını kanıtlamanın tek yolu soğuk zincir süresince uygun bir sıcaklık ve nem takip cihazının kullanılmasıdır.
Soğuk zincirde sıcaklık ve nem ölçer Clogger, çok yönlü ve donanımlı özellikleriyle basit kullanışlı, yüksek kaliteli ve hızlı bir çözüm sistemidir. Sevkiyat aşamalarında kullanılabilecek data logger modelleri ile sıcaklık değişimlerinin kontrolü sağlanabilir. Saklama alanlarına konulan terminallerle de kullanıcı bulunduğu yerden, birden fazla lokasyonun sıcaklık ve nem takibini rahatlıkla yapabilir.
Clogger, yetkili uzman kadrosu ile müşterilerini yalnız bırakmamakta; satış sonrasında da Türkiye’nin her bölgesine en kısa sürede destek sağlamaktadır.
